Rytm dobowy noworodka

Przychodzący na świat nowy człowiek jest bardzo niedojrzały w porównaniu z innymi ssakami. Pozostaje całkowicie uzależniony od opieki swoich rodziców. Niedojrzały jest zwłaszcza układ nerwowy odpowiadający za jego umiejętności i zachowanie. Poród, często porównywany do maratonu lub górskiej wspinaczki, wiąże się z ogromnym, wyczerpującym wysiłkiem dla matki i dziecka. Dlatego wkrótce po narodzinach i pierwszym karmieniu dziecko zapada w głęboki sen. Taki odpoczynek jest mu potrzebny, bo przecież wielogodzinne przeciskanie się przez wąski kanał rodny jest dla niego dużym wysiłkiem.

Matka natura wie co robi!
Spokojne dziecko to czas dany matce na regenerację sił do dalszej opieki. Po pierwszym karmieniu swojego dziecka, kiedy spada poziom mobilizujących ją do działania hormonów potrzebnych na czas porodu, a rośnie poziom prolaktyny odpowiedzialnej za rozwój laktacji (o działaniu także wyciszającym), matka również zapada w sen.
Początkowo noworodek nie odróżnia dnia od nocy. Rytm jego aktywności w pierwszych dniach po porodzie może być zbliżony do jego aktywności wewnątrzmacicznej, kiedy podczas dnia kołysany ruchami matki spokojnie spał, a budził się wieczorem i nocą w czasie jej odpoczynku. Tak małe dziecko lubi ciszę, spokój, a także niezbyt jaskrawe oświetlenie.

Czas na sen
Często jest tak, że przez pierwsze 2-3 tygodnie dziecko jest „jak aniołek”. Śpi bardzo dużo nawet do 18-20 godzin na dobę. Czas spokojnego czuwania, kiedy rączki i nóżki nie pracują, a szeroko otwarte oczy uważnie obserwują otoczenie, trwa u niego krótko, 2-3 minuty. Warto wówczas pochylić się nad dzieckiem, spróbować nawiązać kontakt wzrokowy, spokojnie „porozmawiać” lub zaśpiewać kołysankę-mruczankę. Może to być moment zapatrywania się w siebie.
Po tym czasie zmienia się jego typ aktywności. Zaczyna poruszać rączkami i nóżkami, kręcić główką, pomrukiwać lub postękiwać. Czeka na karmienie lub przytulenie. Jeśli to nie nastąpi, zaczyna głośno płakać. Płacz noworodka ma charakterystyczny wysoki ton. Z czasem wsłuchując się w jego rodzaj, mama jest w stanie określić, jakie potrzeby ma jej dziecko, czyli poznać „język swojego niemowlęcia”.
Kołysane lub przytulone do piersi, rytmicznie połykając pokarm staje się coraz bardziej senne, równomiernie oddycha, może wykonywać bezwiedne drgnięcia całego ciała. Ten rodzaj spokojnego snu jest przeplatany co ok. trzydzieści minut snem aktywnym. Uważnie obserwując dziecko można zauważyć, jak pod zamkniętymi powiekami gałki oczne rytmicznie się poruszają, oddech staje się nieregularny, usta wykonują ruchy ssące lub zbliżone do uśmiechu. Mogą delikatnie poruszać się jego paluszki, dłonie i stopy. Ten rodzaj snu, nazywany fazą REM, spełnia ważną rolę w prawidłowym dojrzewaniu układu nerwowego. W miarę upływu czasu opisywane fazy aktywności stopniowo wydłużają się, a skracają fazy snu, zwłaszcza podczas dnia.

Uporządkuj rytm dnia
Na kształtowanie rytmu dobowego noworodka i młodego niemowlęcia, oprócz niedojrzałości mózgu, ma wpływ jego apetyt, rytm światła i ciemności czy ciepła i chłodu, a także rytm życia całej rodziny, rodzaj karmienia, sposób pielęgnacji dziecka, stan emocjonalny matki. Noworodki i niemowlęta bardzo lubią uporządkowany rytm dnia, a źle się czują i kapryszą, gdy zostaje on zaburzony. Bardzo często matki skarżą się na większe rozdrażnienie dziecka w sytuacji, gdy np. przesunie się jego kąpiel lub godzina karmienia, albo spaceru połączonego z długim, głębokim snem. Dlatego warto od pierwszych dni życia kształtować prawidłowy rytm dobowy dziecka: więcej czasu na zabawę poświęcać w ciągu dnia, a wszystkie czynności pielęgnacyjne wykonywać w ciszy i spokoju, nocą, przy przyciemnionym świetle. Wówczas dziecko jest spokojniejsze, lepiej rośnie i dłużej śpi. Jest wyciszone również dzięki zwiększonemu nocnemu stężeniu melatoniny w pokarmie kobiecym, między godziną 24 a 4 rano. Niektóre dzieci w pierwszych miesiącach swojego życia lepiej śpią, kiedy są ciasno zawinięte w swoją kołderkę lub tzw. magiczny kocyk.

Warto poświęcać więcej czasu na zabawę w ciągu dnia, a wszystkie czynności pielęgnacyjne wykonywać w ciszy i spokoju, przy przyciemnionym świetle.

Wsłuchując się w ton płaczu dziecka, z czasem mama jest w stanie poznać „język swojego niemowlęcia”.

Rytm aktywności noworodka może być zbliżony do aktywności wewnątrzmacicznej, kiedy podczas dnia kołysany ruchami matki spokojnie spał, a budził się wieczorem i nocą w czasie jej odpoczynku.

Zasady dobrej organizacji:
• Rodzice powinni dbać o dobrą, spokojną atmosferę w domu, pełną miłości i ufności wobec siebie nawzajem, ponieważ dziecko jest w stanie świetnie wyczuć wszystkie wahania ich nastroju.
• Planując swój dzień, warto największą część zadań do wykonania przewidzieć na jego początek, ściśle dopasowując je do rytmu snu, czuwania i karmienia dziecka, a popołudnie i wieczór zarezerwować na wcześniejszy odpoczynek, czy wspólny relaks przy dobrej muzyce.
***
Tekst: Bożena Florczyk, Pediatra Neonatolog, Międzynarodowy Konsultant Laktacyjny, Ordynator Oddziału Noworodków i Wcześniaków z Pododdziałem Patologii Noworodka i OION Szpitala Wojewódzkiego w Łomży. Założycielka szkoły rodzenia Bona Familia. www.bonafamilia.ovh.org