Tarczyca a ciąża

Największy gruczoł wewnątrzwydzielniczy, który produkuje hormon działający na wszystkie komórki człowieka to tarczyca. Bez niego nie odbędzie się wiele procesów odpowiedzialnych za powstanie i wzrost tkanek. Hormonem tym jest tyroksyna (T4). Warto wiedzieć o nim jak najwięcej, ponieważ w ciąży jest cały organizm kobiety, będący pod wpływem zmian hormonalnych.

Niezwykle istotna
Tyroksyna pełni ogromną rolę w organizmie, od wyglądu skóry, włosów, poprzez emocje, zmiany nastroju czy apetytu do zachowania wobec bliskich osób. Okazuje się, że prawie jedna trzecia kobiet ma zmiany w tarczycy. Dlatego badanie TSH (hormon wydzielany przez przysadkę mózgową pobudzający tarczycę) uzupełnione o USG tarczycy pozwala przekonać się w jakim jest stanie i czego możemy się spodziewać w odniesieniu do naszego zdrowia przed ciążą, ale także i w ciąży. Jest to badanie bezpieczne, a wcześniejsze rozpoznanie pozwala przeciwdziałać skutkom nieleczenia ewentualnych zmian. Jako, że tarczyca bierze udział we wzajemnie powiązanych ze sobą procesach wydzielania innych hormonów całkowity stan naszego zdrowia jest sumą tych wszystkich działań. Człowiek jest „całością” i zmiany w produkcji hormonów jednego gruczołu wpływają na produkcję hormonów innego. Zaburzeniom pracy tarczycy zwykle towarzyszą zmiany w gruczole piersiowym i jajnikach takie jak torbiele, czy guzki.

Przebadaj się!
Czynność tarczycy przed ciążą jest regulowana przez TSH oraz obecność jodu w pożywieniu. Wydzielanie TSH przez przysadkę mózgową pobudza tarczycę do produkcji tyroksyny. W ciąży łożysko produkuje hormon, który działa podobnie jak TSH, a dodatkowo w tym czasie zwiększona ilość estrogenów stymuluje powstawanie w wątrobie białek wiążących hormony tarczycy (dlatego oznaczamy poziom hormonów, które działają jako wolne, bo nie są związane z tymi białkami). Te fizjologiczne sytuacje mogą wpływać na wyniki badań poziomu hormonów i dawać obraz zaburzeń, czy być przyczyną nadinterpretacji i niepotrzebnego stresu. Mamy więc dwie opcje. Nadczynność tarczycy wywołana tylko przejściowo w okresie ciąży (tyreotoksykoza ciężarnych) lub powstała przed ciążą jako choroba ze zmianami w budowie gruczołu (w badaniu USG). Taka przejściowa występuje częściej w pierwszej ciąży i może dawać objawy niepowściągliwych wymiotów. Jednak jeśli mamy do czynienia z chorobą częściej też może dochodzić do poronień, czy wcześniej do trudności w zajściu w ciążę. Trzeba ten stan leczyć w ciąży lekami hamującymi nadmierną produkcję hormonów tarczycy w poradni endokrynologicznej. Tylko specjalista jest w stanie ocenić prawidłowo poszczególne wyniki. Po porodzie przyjmując niewielkie dawki leków hamujących produkcję hormonów tarczycy można karmić piersią.

Niezbędny jod
Większość preparatów dla ciężarnych zawiera dawki jodu potrzebne do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Przed ciążą, w sytuacji zbyt małej podaży, powinno się tę dawkę zwiększyć. Jod w diecie śródziemnomorskiej występuje obficie, jednak jeśli nasze menu nie zawiera „owoców morza” powinno się dodatkowo przyjmować profilaktyczne dawki. Przemysłowo jest to uzyskiwane poprzez jodowanie soli, która jest dodawana do większości potraw. Dodatkowo ważne jest, aby dieta zawierała odpowiednią ilość witamin i mikroelementów. Jeśli tego nie spełnia warto uzupełnić brakujące elementy. Ogólnie powinna być bogata w warzywa i owoce, a prawidłowe nawodnienie umożliwia sprawny pasaż jelitowy i pracę nerek.

Groźne anomalia
W badaniu USG można ocenić wielkość obu płatów tarczycy, które powinny odpowiadać wielkości kciuka. U kobiet jest to objętość nie większa niż 18 ml. Najprościej jednak jest zbadać poziom TSH i hormonów tarczycy, by ocenić jej funkcję. Jednak badanie USG tarczycy pozwala ocenić budowę gruczołu i ewentualne nieprawidłowości. Jod przechodzi przez łożysko, które odżywia płód i od około 10 tygodnia ciąży on sam produkuje swoje hormony. Wszelkie nieprawidłowości związane z pracą tarczycy ciężarnej oddziałują na rozwijające się dziecko. Przez łożysko przenikają tyroksyna i trójjodotyroniana, dzięki czemu u dziecka rozwijają się mózg, kości, układ oddechowy, oraz inne narządy. Nadczynna tarczyca ciężarnej może blokować pracę tarczycy u rozwijającego się dziecka, a w konsekwencji jej niedorozwój. Kobieta w ciąży powinna mieć prawidłowe wydzielanie tyroksyny, aby można było oczekiwać prawidłowego rozwoju wszystkich tkanek. Najłatwiej jednak przygotować się do ciąży robiąc badanie poziomu TSH i wolnej tyroksyny oraz dodatkowo USG tarczycy. Szczególnie, kiedy w naszej rodzinie występuje choroba tarczycy, czy jest problem z zajściem i donoszeniem ciąży. Rozpoczęcie leczenia ewentualnej choroby przed ciążą pozwala unikać niepotrzebnego stresu i prowadzi do prawidłowego przebiegu ciąży i urodzenia zdrowego dziecka.

Główne przyczyny
W Polsce głównym powodem nadczynności tarczycy jest choroba Graves-Basedowa oraz wole guzowate nadczynne. Tyreotoksykoza ciężarnych dotyczy 1 % ciąż. Ujawnia się pod koniec pierwszego trymestru i objawia się niepowściągliwymi wymiotami ciężarnych. Jeśli nadczynność jest na podłożu zapalenia w chorobie Graves-Basedowa w ciąży najczęściej dochodzi do remisji choroby. W tej sytuacji można poczekać z leczeniem i ewentualnie rozpocząć je przed porodem, aby unikać poporodowej przejściowej nadczynności tarczycy u dziecka. Natomiast kiedy nadczynność jest na podstawie wola guzowatego leczymy matkę przez całą ciążę, a jeśli stosujemy niewielkie dawki dopuszczalne jest nawet karmienie piersią. Natomiast jeśli stwierdzona jest konieczność operacji nadmiernie guzowatej i rozrośniętej tarczycy to drugi trymestr ciąży jest najlepszym okresem na takie leczenie.

Poród i co dalej?
O ile w ciąży nasilenie objawów choroby tarczycy ulega wyciszeniu to po porodzie sytuacja zmienia się radykalnie, a często zaburzenia i choroby tarczycy pojawiają się po raz pierwszy. Nawet stworzono specjalne określenie poporodowego zapalenia tarczycy, które może przebiegać z objawami nadczynności, ale też i niedoczynności. Różnorodność objawów i zaburzeń jest bardzo szeroka. Od trudności w oddawaniu stolca, poprzez wahania nastroju do depresji. Warto wtedy wykonać oznaczenie TSH, aby rozwiać, lub potwierdzić wątpliwości. Jeśli wystąpi konieczność leczenia można decydować się na zmianę dawki leków. Dla pełnego monitorowania stanu produkcji hormonów można dokonać również ocenę TSH i tyroksyny wolnej u dziecka. W Polsce każdy noworodek ma wykonany test wykluczający wrodzoną niedoczynność tarczycy.

Niedoczynność
Inna postać zaburzeń pracy tarczycy to jej niedoczynność. Nieleczona ma konsekwencje dla matki takie jak: niedokrwistość, nadciśnienie, przedwczesne odklejenie łożyska, czy krwotok poporodowy. Dla dziecka: niska waga urodzeniowa, czy wady. Czasem podczas stwierdzenia wielowodzia okazuje się, że matka ma niedoczynność tarczycy. Najczęściej występuje ona w zapaleniu typu Hashimoto. Niedoczynność stwierdza się na podstawie badań poziomu hormonów oraz USG tarczycy. Może ona również wystąpić w związku
z zaburzeniami pracy przysadki mózgowej. Leczenie polega na podawaniu brakującego hormonu.
Często niedoczynności i nadczynności towarzyszą takie same objawy: depresja, zaburzenia w zapamiętywaniu, trudności w koncentracji, przewlekłe zmęczenie, czy spadek zainteresowań. Dlatego tylko diagnostyka oparta o USG oraz ocenę poziomu TSH i hormonów produkowanych przez tarczycę pozwala ukierunkować działania i efektywnie leczyć zaburzenia w zależności od przyczyn.
***
Tekst: Dr n. med. Tadeusz Oleszczuk, ginekolog położnik