Grupa wcześniaków jest bardzo zróżnicowana, ponieważ są to noworodki urodzone pomiędzy 22. a ukończonym 37. tygodniem ciąży, czyli z masą ciała średnio pomiędzy 500 g a 2 500 g. Nietrudno sobie wyobrazić, że tak zwane skrajne wcześniaki mają inne problemy niż noworodki prawie donoszone. Każda mama, która przed wyznaczonym terminem porodu rodzi dziecko, zadaje sobie pytanie, czy możliwe jest karmienie naturalne dzieci urodzonych przedwcześnie?

W pierwszych dobach życia
Wcześniaki urodzone w czasie zbliżonym do terminu porodu wymagają nadzoru nad prawidłową adaptacją do warunków pozamacicznych, co może wiązać się z czasowym oddzieleniem od matki. W takiej sytuacji niezbędny jest nieograniczony dostęp obojga rodziców do dziecka i dobry kontakt z personelem opiekującym się dzieckiem. Warto pamiętać, że skład mleka matki, która urodziła przedwcześnie, różni się od mleka matki rodzącej swoje dziecko o czasie. Mleko jest ściśle dostosowane do potrzeb wcześniaka. Ma więcej białka, tłuszczów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe, potrzebne do prawidłowego dojrzewania mózgu i siatkówki oka. Zawiera także pokłady sodu, chloru, potasu, magnezu, żelaza, witaminy A i E. Ma to ogromne znaczenie w prawidłowym dojrzewaniu i rozwoju, a także zapobieganiu infekcjom, zwłaszcza u dziecka urodzonego przedwcześnie.

Karmienie po porodzie
Na „wagę złota” jest fachowy nadzór nad wcześniakiem karmionym bezpośrednio z piersi, bądź jeśli jest to niemożliwe, dokładny instruktaż dotyczący odciągania pokarmu z piersi sposobem ręcznym i/lub przy użyciu laktatora. Im szybciej po porodzie mama zacznie odciągać pokarm, tym lepiej będzie rozwijać się laktacja, więc dobrze byłoby zacząć już w ciągu pierwszych 6-12 godzin. Prawidłowe opróżnienie obu piersi powinno odbywać się wg schematu naprzemiennego opróżniania piersi /5 min-3 min-2 min/ i trwać około 20-30 min. Zwłaszcza w „Szpitalach Przyjaznych Dziecku” szczególnie dba się o to, aby te słabsze, mniej dojrzałe dzieci otrzymały jako pierwszy pokarm własnej mamy. Istotne jest dokarmianie odciągniętym pokarmem w sposób pielęgnujący prawidłowy odruch ssania.

Nadzór nad karmieniem
Te prawie donoszone dzieci bardzo często mają przedłużającą się i nasiloną żółtaczkę, wymagającą leczenia fototerapią. Żółtaczka znacznie utrudnia karmienie naturalne. Dzieci są bardziej senne, potrafią przesypiać karmienia lub są mało aktywne podczas ssania piersi. Może to powodować brak lub słaby przyrost masy ciała i dalsze nasilanie się żółtaczki. Prawidłowy nadzór nad karmieniem polega na obserwacji wcześniaka podczas ssania, czasu jego aktywności, sprawności połykania pokarmu, a także codziennej kontroli przyrostu masy ciała. Jeśli dziecko jest apatyczne, zaraz po przyłożeniu do piersi zasypia i nie słychać odgłosu połykania, to wymaga stymulacji podczas karmienia (delikatnego pociągania za uszko, nosek, policzek, drażnienia pięty itp.), zmiany pozycji, a może specjalnej techniki karmienia z zastosowaniem tzw. chwytu tancerza, polegającego na dobrym ustabilizowaniu głowy i żuchwy. Przydatne może być karmienie w pozycji spod pachy lub w pozycji krzyżowej.

Opieka nad noworodkiem
Skrajnie niedojrzały wcześniak wymaga opieki na oddziale intensywnej terapii. Najczęściej jest ułożony w inkubatorze, wymaga ciągłego monitorowania czynności serca, oddechu, utlenowania, ciśnienia tętniczego, wsparcia oddechu nCPAP lub mechanicznej wentylacji przy użyciu respiratora. Taka sytuacja jest dużym stresem dla dziecka i matki. Szczególnego znaczenia nabiera zatem nieograniczony dostęp do maluszka z możliwością jego dotknięcia, pogłaskania, a w późniejszym czasie kangurowania. Jest to ważne dla rozwoju prawidłowej więzi emocjonalnej i laktacji. Działa wyciszająco na matkę i dziecko. Nawet jeśli wcześniak nie może być karmiony pokarmem naturalnym, mama powinna rozpocząć odciąganie siary początkowo ręcznie. Te małe objętości pokarmu są odpowiednio opisywane i mrożone, aby można je było podać jako pierwsze, gdy dziecko będzie gotowe do przyjmowania pokarmu. Zaleca się regularne odciąganie pokarmu co trzy godziny i najlepiej „jeszcze ciepły” podawać wcześniakowi, dlatego optymalne jest przebywanie mamy z dzieckiem od momentu urodzenia do wypisu do domu.

Nauka karmienia
Długim procesem medyczno-terapeutycznym jest nauczenie skrajnego wcześniaka najpierw trawienia pokarmu przez niedojrzały przewód pokarmowy, a następnie ssania piersi. Karmienie rozpoczyna się od 0,5 ml do 1 ml najlepiej mleka matki/lub z banku mleka kobiecego podawanego co 3-6 godzin przez cewnik bezpośrednio do żołądka. Jeśli wcześniak dobrze go toleruje, czyli nie ma zalegania pokarmu czy wzdęcia brzuszka, możemy bardzo powoli zwiększać objętości podawanego dożołądkowo mleka mamy. W tym czasie następuje powolne wycofywanie się z żywienia dożylnego. Dla uzyskania lepszych przyrostów masy ciała i poprawy metabolizmu kości, stosuje się wzmacniacze pokarmu kobiecego i podawanie bardziej kalorycznego pokarmu II fazy, odciąganego po około 3 min pracy z laktatorem. W momencie, gdy pozwala na to stan ogólny dziecka (ma stabilną czynność serca, oddychanie, temperaturę ciała, prawidłowe utlenowanie krwi), można rozpocząć przystawianie go do początkowo opróżnionej, a następnie pełnej piersi i uzupełniać ten sposób karmienia podażą mleka przez cewnik do żołądka. W miarę upływu czasu i dojrzewania dziecka, nabywania prawidłowej koordynacji ssania, oddychania i połykania można stopniowo ograniczać objętość pokarmu podawanego dożołądkowo lub wprowadzać inne sposoby karmienia nie zaburzające ssania piersi. Niezwykle pomocne przy nauce karmienia są ćwiczenia stymulujące prawidłowe ssanie, oddychanie, napięcie mięśniowe zalecane przez rehabilitanta i neurologopedę.

Skład mleka matki jest ściśle dostosowany do potrzeb wcześniaka. Ma to ogromne znaczenie w prawidłowym dojrzewaniu i rozwoju, a także zapobieganiu infekcjom.

Im szybciej po porodzie mama zacznie odciągać pokarm, tym lepiej będzie rozwijać się laktacja, więc dobrze byłoby zacząć już w ciągu pierwszych 6-12 godzin.

Pomocne przy nauce karmienia są ćwiczenia stymulujące prawidłowe ssanie, oddychanie, napięcie mięśniowe zalecane przez rehabilitanta i neurologopedę.

Warto próbować
Przy systematycznej pracy matki i przy współpracy całego zespołu opiekującego się dzieckiem nad rozbudzeniem, utrzymaniem laktacji i w dalszej kolejności cierpliwej nauce karmienia, karmienie naturalne wcześniaków jest możliwe. Chociaż jest to niełatwe i żmudne, warto się o nie starać ze wszystkich sił. Jest to ogromna inwestycja w zdrowie mamy i dziecka.

Prawidłowy nadzór nad karmieniem
1. Obserwacja wcześniaka podczas ssania: czas jego aktywności, sprawność połykania pokarmu, kontrola przyrostu masy ciała.
2. Dziecko apatyczne, zasypiające po przystawieniu do piersi wymaga stymulacji podczas karmienia: delikatnego pociągania za uszko, nosek, drażnienia pięty itp.
3. Zmiana pozycji i techniki karmienia – zastosowanie tzw. uchwytu tancerza, pozycja spod pachy lub krzyżowa.
***
Tekst: Bożena Florczyk, Pediatra Neonatolog, Międzynarodowy Konsultant Laktacyjny, ordynator Oddziału Noworodków i Wcześniaków, z Pododdziałem Patologii Noworodka i OION Szpitala Wojewódzkiego w Łomży. Założycielka szkoły rodzenia Bona Familia. www.bonafamilia.ovh.org