Zaparcia u dzieci to jeden z podstawowych problemów. Stanowią jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u gastroenterologa dziecięcego. Co może być ich przyczyną? Jak sobie z nimi radzić i w porę zapobiegać?

Jak je rozpoznać?
Za zaparcia uważa się sytuację, gdy dziecko oddaje mniej niż 3 stolce w ciągu doby lub oddaje stolce twarde, z wysiłkiem. Częstotliwość defekacji niemowląt i dzieci jest różna. Niemowlęta karmione piersią mogą oddawać stolec po każdym karmieniu (nawet do 10 razy na dobę). U niemowląt karmionych sztucznie właściwa częstość wypróżnień wynosi 1-4 x na dobę. U dzieci w wieku od 1 do 4 lat 1-2 x na dobę. U dzieci starszych, tak jak u dorosłych – częstość oddawania stolca waha się od 3 dziennie do jednego na 3 dni.

Przyczyny zaparć
Najczęściej są to zaburzenia czynnościowe (stanowią one 80-85% zaparć u niemowląt i dzieci), głównie trudności w oddawaniu stolca wynikające ze zmniejszonej aktywności skurczowej jelita grubego, powodujące nieskuteczne przesuwanie mas kałowych i tym samym zaleganie stolca. W tej grupie znajdują się również zaparcia czynnościowe, rozpoznawane gdy dziecko wypróżnia się nie więcej niż 2 razy w tygodniu, bądź świadomie wstrzymuje defekację, np. ze względu na bolesny proces defekacji. Dodatkowo przy zaparciach dziecko może być rozdrażnione, odczuwać brak apetytu. Do przyczyn zaparć należą też czynniki psychiczne, w tym sytuacyjne (brak komfortowego miejsca na wypróżnienie czy brudne toalety). Zaparcia mogą być również spowodowane sytuacjami stresowymi oraz wykorzystywaniem seksualnym. Przyczyną mogą być też choroby przewodu pokarmowego (np. choroba Hirschprunga, choroby odbytnicy) oraz przyczyny metaboliczne (mukowiscydoza, niedoczynność tarczycy, odwodnienie) czy polekowe. Ważnym czynnikiem są błędy dietetyczne. Przyczyną zaparć na podłożu żywieniowym jest przede wszystkim niska podaż błonnika oraz niedostateczna podaż płynów. Do czynników predysponujących do wystąpienia zaparć u dzieci należy również niska aktywność fizyczna, bądź jej brak.

Jak je leczyć?
Leczenie może być farmakologiczne oraz bez użycia leków. Warto przed zastosowaniem pierwszej metody spróbować zmodyfikować sposób żywienia naszego dziecka, co często rozwiązuje problem, bez potrzeby włączenia leków. Przede wszystkim należy włączyć do diety błonnik pokarmowy. Jest to mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemicelulozy, pektyny, gumy i śluzy) i niepolisacharydowym (ligniny). Produkty zawierające błonnik nasilają fermentację i zwiększają ilość wody w jelitach, co ułatwia oddawanie stolca oraz poprawia rytm wypróżnień. Zalecane spożycie błonnika u dzieci zdrowych wynosi 0,5 g/kg m.c, ale nie więcej niż 35 g na dobę. Aby obliczyć ile nasze dziecko potrzebuje błonnika, należy do ilości lat dziecka dodać 0,5 g/kg m.c na dobę. Pamiętajmy, że długoterminowe stosowanie diety wysokobłonnikowej może przyczynić się do wystąpienia niedoborów mikroelementów i wapnia u dziecka. Przy stosowaniu tej diety należy więc zwiększyć podaż wapnia (zalecenia mówią o zwiększeniu o 10% w odniesieniu do norm u pacjentów stosujących dietę bogatoresztkową). Dobrym źródłem wapnia są mleko i produkty mleczne. W diecie bogatoresztkowej najbardziej wartościowe będą produkty mleczne fermentowane (gdyż powodują zwiększenie perystaltyki jelit), takie jak: jogurty (najlepiej naturalne), kefiry, maślanka, zsiadłe mleko.

Źródła błonnika
Błonnik znajdziemy przede wszystkim w warzywach i owocach. Dlatego należy je włączyć do codziennego jadłospisu dziecka. Należy jednak jeść więcej warzyw niż owoców. Warzywa możemy podawać dziecku bez ograniczeń (najlepiej w postaci surowej), owoce zaś z umiarem ze względu na zawartość cukru. Owoce, takie jak jabłka, po dokładnym umyciu należy jeść ze skórką (w skórce jest błonnik!). Produkty pełnoziarniste są również dobrym źródłem błonnika. Takie jak: grube kasze, ryż brązowy (ma więcej błonnika i składników odżywczych niż biały) chleb typu graham, będą najlepszym wyborem. Należy jednak uważać przy zakupie pieczywa, na pięknie wyglądające ciemne bułeczki – często zawierają dodatkowo karmel, dzięki któremu producenci uzyskują ciemną barwę pieczywa, a tak naprawdę produkty te zawierają zwykłą mąkę pszenną.

Czego unikać?
W żywieniu dziecka ważna jest również regularność posiłków. W jadłospisie naszego dziecka powinno się znaleźć 5 posiłków o stałych porach. W diecie bogatoresztkowej (wysokobłonnikowej) należy unikać produktów zapierających, takich jak kakao, czekolada, wszelkich deserów z zawartością kakao. Niewskazana jest również mocna herbata. Należy unikać produktów wzdymających, takich jak: gotowana kapusta, groch, fasola, kalafior, świeże ogórki oraz świeże pieczywo. Przeciwwskazane są również produkty ciężkostrawne, takie jak: smażone jajka, mięso czerwone oraz sery żółte i pleśniowe.

Zwiększyć ilość płynów
Oprócz produktów bogatych w błonnik, należy zwiększyć ilość płynów w diecie dziecka. Dlaczego? Ze względu na to, że dopiero odpowiednia ilość wody w jelicie umożliwi działanie błonnika. Odpowiednia podaż płynów rozluźnia konsystencję stolca, przyspiesza pasaż jelitowy, dzięki czemu ułatwia defekację. Ale czy wszystkie płyny są wskazane? Nie. Dziecko powinno pić niegazowaną wodę mineralną lub źródlaną, dopuszczalne są również rozcieńczone soki i kompoty, zwłaszcza z suszonych owoców oraz herbatki ziołowe przeznaczone dla dzieci. U niemowląt zaparcia mogą zmniejszyć soki zawierające sorbitol, takie jak śliwkowy, jabłkowy czy gruszkowy. Przeciwwskazane są wszelkie napoje gazowane i soki owocowe wysokosłodzone.

Trening wypróżnień
Oprócz diety, do metod niefarmakologicznych zalicza się również trening wypróżnień, który polega na wyrobieniu u dziecka nawyku siadania na toalecie kilkakrotnie w ciągu dnia, najlepiej po posiłkach przez okres kilku minut. Ma to na celu przyzwyczajenie do regularnego rytmu wypróżnień i wzmocnienia fizjologicznych odruchów powodujących potrzebę defekacji po każdym posiłku.

Leczenie
Leczenie zaparć u dzieci powinno być kompleksowe. W proces terapeutyczny powinna być zaangażowana cała rodzina i specjaliści. Nieleczone lub niewłaściwie leczone zaparcia mogą wpłynąć na niekorzystny rozwój psychofizyczny. Niejednokrotnie prawidłowe żywienie (z odpowiednią ilością błonnika i płynów) oraz wdrożenie regularnej aktywności fizycznej do codzienności naszego dziecka pomaga leczyć oraz zapobiegać zaparciom u dzieci.

W żywieniu dziecka ważna jest również regularność posiłków. W jadłospisie naszego dziecka powinno się znaleźć 5 posiłków o stałych porach.

Przyczyną zaparć jest niska podaż błonnika oraz niedostateczna podaż płynów, ale również niska aktywność fizyczna, bądź jej całkowity brak.

Należy uważać przy zakupie ciemnego pieczywa. Może zawierać karmel, który nadaje ciemną barwę, a tak naprawdę produkty te zawierają zwykłą mąkę pszenną.

Trening wypróżnień polega na wyrobieniu u dziecka nawyku siadania na toalecie kilkakrotnie w ciągu dnia, najlepiej po posiłkach przez okres kilku minut.

Zapotrzebowanie na błonnik obliczymy dodając do wieku dziecka 0,5 g/kg masy ciała na dobę.

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie bogatoresztkowej
Zalecane:
– chleb razowy
– pumpernikiel
– chleb żytni pełnoziarnisty
– chleb staropolski
– grahamki
– pieczywo chrupkie żytnie i/lub pszenne
– mąka razowa
– mąka gryczana
– otręby
– ryż brązowy
– kasza jaglana
– kasza jęczmienna
– pęczak
– płatki owsiane
– płatki jęczmienne
– chrupki kukurydziane
– musli (naturalne, bez cukru)
– siemię lniane
– warzywa (jak najwięcej surowych)
– warzywa strączkowe
– owoce (jedzone ze skórką, uważać z bananami – działanie zapierające)
– suszone owoce, suszone śliwki
– orzechy
– jogurty naturalne
– produkty pełnoziarniste
– zupy warzywne

Przeciwwskazane
– pieczywo jasne
– pieczywo cukiernicze (chałka, bułki maślane, etc.)
– kasza manna
– ryż biały
– czerwone mięso, wędliny o dużej zawartości tłuszczu
– sery żółte, pleśniowe
– duże ilości jaj
– śmietana
– dżemy wysokosłodzone
– słodycze, przekąski
– kakao
– czekolada
– ostre przyprawy
– czekoladowe kremy do smarowania
– płatki kakaowe do mleka
– desery/budynie z zawartością kakao
– napoje gazowane
***
Tekst: Ewa Lipka-Kozanka, Dietetyk kliniczny. Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA, www.instytutsanvita.pl