Szczepienia ochronne dzieci i młodzieży stały się ostatnio ważnym i szeroko omawianym tematem w mediach, a zwłaszcza na forach dyskusyjnych. W wielu krajach pojawiają się ruchy antyszczepionkowe. Dyskutują rodzice i personel medyczny. Wszyscy zastanawiają się, czy warto szczepić, czy szczepionek musi być aż tak dużo, czy bezpieczne jest podawanie 5-6 a nawet więcej szczepionek jednocześnie, czy można uniknąć niepożądanych odczynów poszczepiennych? Czy szczepić tylko szczepionkami obowiązkowymi, czy też kupić szczepionki zalecane? A wreszcie, czy to prawda, że szczepienia mogą być przyczyną autyzmu, ADHD, alergii czy innych chorób będących plagą XXI wieku?

W TROSCE O KOMFORT ŻYCIA
Zastanawiając się nad bezpieczeństwem szczepień ochronnych, nie możemy jednak zapominać, że są one, obok antybiotyków i innych zdobyczy techniki XX wieku, jednymi z największych osiągnięć ludzkości poprawiających zdrowie i komfort życia każdego człowieka. Jak szybko zapomnieliśmy o dziesiątkujących całe społeczności epidemiach ospy prawdziwej, czy paraliżu dziecięcego, czyli choroby Heinego-Medina! Tymczasem dzięki szczepieniom na świecie już ich nie ma. Tylko w podręcznikach medycznych lub na kartach powieści literackich możemy przeczytać, jak ciężkimi chorobami są błonica/dur brzuszny, krztusiec/koklusz, czy tężec! A jeszcze 100 lat temu stanowiły one dla niemowląt śmiertelne zagrożenie.

MECHANIZM DZIAŁANIA
Wszystko zapoczątkował szkocki lekarz, Edward Jenner i francuski mikrobiolog, Louis Pasteur. Uczeni zaobserwowali, że przebycie infekcji zapobiega kolejnemu poważnemu zachorowaniu. Podanie szczepionki, która zawiera w zależności od jej rodzaju atenuowane = osłabione bakterie lub wirusy, nieżywe bakterie, bądź ich fragmenty, pobudza nasz system obronny, jakim jest układ immunologiczny. Szczepienie nie wywołuje choroby, a jedynie ją naśladuje doprowadzając do produkcji przeciwciał, różnego typu komórek odpornościowych i komórek pamięci immunologicznej. Powtórne zetkniecie się z tym samym antygenem powoduje szybką produkcję przeciwciał chroniących organizm przed rozwojem infekcji. Dlaczego szczepienia musimy zaczynać tak wcześnie, bo już w 1 dobie po urodzeniu? Okazuje się, że układ odpornościowy noworodka i niemowlęcia nie jest w pełni dojrzały. Przed erą szczepień ochronnych to właśnie one najczęściej ciężko chorowały na choroby zakaźne. Pewną ochroną dla młodych niemowląt są przeciwciała odmatczyne, które przeszły przez łożysko i karmienie naturalne.

NARODOWY PROGRAM SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH
W Polsce ogłaszany corocznie przez Głównego Inspektora Sanitarnego jest tak ułożony, aby najmłodszym dzieciom z największym ryzykiem zachorowania zapewnić ochronę przed najcięższymi chorobami, jakimi bez wątpienia są błonica, tężec, krztusiec, WZW B. Ze względu na częstość występowania gruźlicy w Polsce utrzymywane jest szczepienie BCG (gruźlica), chroniące przed groźnymi powikłaniami. Aby uzyskać odpowiedni poziom przeciwciał ochronnych zazwyczaj stosuje się kilkakrotne podanie szczepionki w ramach szczepienia podstawowego, a następnie stosuje się szczepienie przypominające. Szczepionki mogą być podawane domięśniowo, podskórnie, śródskórnie lub doustnie. PSO zawiera szczepienia obowiązkowe = bezpłatne, czyli finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia i szczepienia zalecane, które mogą kupić swojemu dziecku rodzice. Szczepienia obowiązkowe to: BCG, WZW B, DTPw (błonica, tężec), Hib (Haemophilus influenzae tyb b), IPV (choroba Heinego-Medina), odra, świnka, różyczka. Na rok 2013 są zalecane szczepienia przeciwko: pneumokokom, rotawirusom, grypie, meningokokom, ospie wietrznej, WZW A, kleszczowemu zapaleniu mózgu. Do wyboru rodzicom pozostawia się możliwość kupienia dostępnych na naszym rynku szczepionek wysoko skojarzonych, tzw. „5 lub 6 w jednym”, zawierających acelularny /bezkomórkowy/ krztusiec. Ten rodzaj szczepień zmniejsza ilość ukłuć i jest szczepieniem bardziej nowoczesnym, bezpieczniejszym ze względu na Pa (krztusiec acelularny). Okazuje się, że jednoczasowe podanie większej ilości antygenów nie powoduje częstszego występowania NOP (Niepożądanych Odczynów Poszczepiennych).

Dlaczego warto się szczepić?
Dzięki szczepieniom można uniknąć zachorowania na niegdyś śmiertelne, a i obecnie trudno leczące się i dające wiele poważnych powikłań choroby zakaźne. Szczepienie na ogół w ponad 90% daje odporność indywidualną, a przy wysokim odsetku osób zaszczepionych – populacyjną. Aby podnieść bezpieczeństwo szczepień, w oddziale noworodkowym i w gabinecie lekarza rodzinnego przed każdym szczepieniem lekarz dokonuje oceny stanu zdrowia dziecka na podstawie wywiadu zbieranego od matki/ojca i dokładnego badania fizykalnego. Ma obowiązek poinformowania o znaczeniu i bezpieczeństwie obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych, a także możliwych odczynach poszczepiennych. Rodzic pisemnie potwierdza zgodę na wykonanie szczepień. Każde jest dokumentowane w karcie, książeczce szczepień dołączonej zazwyczaj do książeczki zdrowia dziecka i dokumentacji lekarskiej. Rodzice, zarówno w oddziale jak i w poradni, mogą towarzyszyć dziecku przy wykonywaniu szczepień. Zwłaszcza u niemowlęcia obecność rodzica, przytulenie dziecka, odwrócenie uwagi od szczepienia, czy też podanie piersi tuż po, może mieć duże znaczenie kojące ból i zwiększające poczucie bezpieczeństwa.

Obserwacja po szczepieniu
Wg dr. Pawła Grzesiowskiego, eksperta w dziedzinie szczepień, szczepionki są jednymi z najbezpieczniejszych leków. Po szczepieniu zazwyczaj u każdego dziecka pojawia się odczyn w miejscu podania szczepionki, w postaci zaczerwienienia, bolesności, obrzęku. Może pojawić się też gorączka. Poważne NOP związane z indywidualną reakcją na szczepienie występują bardzo rzadko. Lista możliwych NOP ogłaszana jest w rozporządzeniu Ministerstwa Zdrowia. Przy nasilonym miejscowym odczynie poszczepiennym można na miejsce ukłucia zrobić zimny okład i/lub podać dziecku w czopku, albo syropie preparat paracetamolu lub ibuprofenu, które mają działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Dziecko po szczepieniu powinno być obserwowane przez 48-72 godziny, a jakiekolwiek nietypowe zachowania: np. gorączka powyżej 40°C, nieutulony płacz, drgawki, powiększenie węzłów chłonnych, zmiany na skórze powinny być zgłoszone lekarzowi rodzinnemu.

Najważniejsza jest profilaktyka
Dyskutując o zdrowiu wszyscy zgodnie twierdzą, że lepiej jest zapobiegać chorobom niż je leczyć. Nie ulega wątpliwości, że dla prawidłowego wzrostu, rozwoju i stanu zdrowia niemowlęcia ma znaczenie wiele elementów, takich jak np. troskliwa opieka, karmienie naturalne, codzienne spacery, podaż witamin D3, K i szczepienia ochronne. Są one jednym z ważniejszych ogniw profilaktyki zdrowotnej, ponieważ analizując bilans korzyści wynikających ze szczepień ochronnych, znacznie przewyższają możliwość wystąpienia NOP. Więcej informacji na temat szczepień ochronnych rodzice mogą znaleźć na stronie www.szczepienia.pl.

Szczepienie nie wywołuje choroby, a jedynie ją naśladuje, doprowadzając do produkcji przeciwciał, różnego typu komórek odpornościowych i komórek pamięci immunologicznej.

Na rok 2013 są zalecane szczepienia przeciwko: pneumokokom, rotawirusom, grypie, meningokokom, ospie wietrznej, WZW A, kleszczowemu zapaleniu mózgu.

Obserwacja po szczepieniu
Dziecko po szczepieniu powinno być wnikliwie obserwowane przez rodziców, zwłaszcza przez 48-72 godziny, a jakiekolwiek nietypowe zachowanie powinno być zgłoszone lekarzowi rodzinnemu.

Kalendarz szczepień obowiązkowych i szczepień zalecanych

Wiek	Szczepienia obowiązkowe	Szczepienia zalecane
24h po urodzeniu	WZW B (I dawka), gruźlica	Brak
2. miesiąc	WZW B (II dawka), Hib (I dawka), błonica-tężec-krztusiec (3w1) (I dawka) lub szczepienie 5w1	Pneumokoki (I dawka), meningokoki (I dawka), rota wirus (I dawka)
3.-4. miesiąc	Błonica-tężec-krztusiec (3w1) (II dawka), Hib (II dawka), polio (I dawka) lub szczepienia 5w1	Pneumokoki (II dawka), meningokoki (II dawka), rota wirus (II dawka)
5.-6. miesiąc	Błonica-tężec-krztusiec (3w1) (III dawka), Hib (Ii dawka), polio (I dawka) lub szczepienia 5w1	Pneumokoki (III dawka), rota wirus (III dawka)
7. miesiąc	WZW B (III dawka)	Grypa
13.-14. miesiąc	Odra-świnka-różyczka (3w1) (I dawka)	WZW A, ospa wietrzna, kleszczowe zapalenie mózgu
16.-18. miesiąc	Błonica-tężec-krztusiec (3w1) (IV dawka), Hib (dawka uzupełniająca), polio (III dawka) LUB szczepienia 5w1	Pneumokoki (dawka uzupełniająca), meningokoki (II dawka)

***
Tekst: Bożena Florczyk, pediatra neonatolog, Międzynarodowy Konsultant Laktacyjny, Ordynator Oddziału Noworodków i Wcześniaków z Pododdziałem Patologii Noworodka i OION Szpitala Wojewódzkiego w Łomży. Założycielka szkoły rodzenia Bona Familia. www.bonafamilia.ovh.org