Witaminy wspomagają szereg procesów metabolicznych, mają za zadanie m. in. chronić komórki przed uszkodzeniem, stać na straży prawidłowego ich funkcjonowania, aktywować enzymy, brać udział w przemianie tłuszczów i węglowodanów, przetwarzając je w energię, a także wspomagać tworzenie krwinek, przeciwciał czy hormonów.

Zapobiegliwa mama
Dziecko w łonie matki otrzymuje wszystkie niezbędne substancje drogą łożyskową. Jednak w przypadkach, gdy niedobory witaminowe u mamy są wysokie, istnieje obawa, że dziecko może wykazywać zaburzenia fizjologiczne w okresie ciąży, a czasem ujawniać je dopiero po narodzinach i manifestować w postaci znaczącego wahania masy ciała, budowy kośćca, niedokrwistości, gorszej aktywności mózgowej, słabszej odporności. Dlatego ważne jest, aby prawidłowe wartości tych dobroczynnych substancji uzupełniać regularnie jeszcze przed planowaną ciążą.

A. Niedobór witaminy A sprzyja powstawaniu infekcji dróg moczowych i oddechowych. Najczęściej rozpoznawany jest po nadmiernym rogowaceniu naskórka, braku łaknienia, szybkim męczeniu się, rozdrażnieniu, suchości spojówek, wolniejszej akomodacji oka, niedowidzeniu wieczornym tzw. „kurzej ślepocie”.
Organizm czerpie witaminę A z tłuszczów zawartych w mleku, żółtku, maśle, wątrobie oraz z ciemnozielonych warzyw – brokułów, szpinaku, sałaty, dyni, marchwi i owoców – brzoskwini. Zapotrzebowanie dobowe u niemowląt wynosi 1500 do 3000 j.m, a u starszych dzieci od 3000 j.m do 6000 j.m zależne jest od tempa wzrostu czy stanów chorobowych. Przedawkowanie może stanowić zagrożenie dla organizmu, objawiając się wzmożonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym, dając bóle głowy, wymioty i uwypuklenie ciemiączka, czy rozregulowaniem funkcji przewodu pokarmowego z powiększoną wątrobą czy śledzioną włącznie.

B. Najistotniejszymi dla człowieka witaminami z grupy B są: B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B6 (pirodoksyna), B12 (kobalamina), niacyna – kwas nikotynowy.
B1. Odpowiednia ilość tej witaminy w naszym organizmie będzie wpływać na jakość odczuwania bólu i gojenia się ran. Wczesnymi objawami jej niedoboru jest niepokój, bezsenność, utrata apetytu, wymioty, biegunki. W poważniejszych stanach niedoboru witaminy B1 może występować niewydolność krążeniowa, a w ostrzejszej formie choroba „beri beri” jako wielonerwowe zapalenie, drgawki i śpiączka. Występuje w ziarnach zbóż, pestkach słonecznika, ryżu, kaszy gryczanej, nasionach grochu, fasoli, jajach, mięsie. Witamina B1 jest czuła na działanie wysokich temperatur i ulega zniszczeniu podczas długotrwałego gotowania.
B2. Charakterystycznym objawem niedoboru są tzw. zajady, czyli nadżerki w kącikach ust. Te trudno gojące się pęknięcia potrafią być uciążliwe szczególnie, gdy dotyczy to dzieci. Tracą one wtedy apetyt, spadając na wadze. Przy znacznym niedoborze witaminy B2 niemowlęta stają się niespokojne z powodu większej wrażliwości w okolicach błon śluzowych np. okolic intymnych czy języka. Witamina B2 jest istotna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, a współdziałając wraz z innymi witaminami, głównie z witaminą A, odgrywa ważną rolę w śluzówce przewodu pokarmowego, jak też wpływa na narząd wzroku. W dużych ilościach występuje w wątrobie wieprzowej, drożdżach, jajach, białych serach i zielonych warzywach. Produkty zawierające ryboflawinę nie powinny być wystawiane na długotrwałe działanie promieni słonecznych, gdyż tracą w sporej ilości swoje wartości lub ulegają zniszczeniu.
B6. Ta szczególna witamina jest niezbędna w produkcji krwinek czerwonych i hormonów. Odpowiada za przemianę metaboliczną z udziałem innych związków, bierze udział w przetwarzaniu aminokwasów i tłuszczów, w rezultacie podnosząc odporność naszego organizmu, bowiem wspomaga proces tworzenia przeciwciał. Jej niedobór jest widoczny pod postacią wysypki, anemii, zapalenia nerwów, zwiększonej podatności na infekcje. Występuje w ziarnach zbóż, orzechach włoskich, drobiu, niektórych warzywach jak np. szpinak. W wybranych okresach naszego życia, zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B6 może być w różnym stopniu nasilone i zależne od obciążenia naszego organizmu tj. stresu, stylu życia, okresu ciąży i karmienia lub też nieprawidłowej i często zmiennej diety.
B12. Jest to witamina, która współdziała z kwasem foliowym. Kobiety będące w ciąży i matki karmiące piersią, osoby stosujące drastyczne diety, powinny być szczególnie uwrażliwione na jej niedobory, ponieważ jej znaczny ubytek może prowadzić do zaburzeń w układzie pokarmowym, układzie nerwowym, włącznie z drętwieniem kończyn, brakiem czucia, a nawet stać się przyczyną pogorszenia wzroku. Witamina B12 występuje w pokarmach pochodzenia zwierzęcego. U dziecka przyczyną niedoboru witaminy B12 mogą być utrzymujące się długotrwale biegunki lub zaburzenia wchłaniania, co często prowadzi do niedokrwistości.

C. Witamina C (kwas askorbinowy) posiada właściwości przyswajania żelaza z przewodu pokarmowego, utrudnia namnażanie się niektórych drobnoustrojów, znacznie wspierając działanie układu odpornościowego. W przypadkach niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza, zarówno u kobiet podczas ciąży, matek po porodzie, jak i u dziecka, należy rozważyć konsultacje z lekarzem, ponieważ może zajść potrzeba przyjmowania witaminy C w postaci preparatów lub konieczność zweryfikowania diety. Niedobory witaminy C sprzyjają kruchości naczyń krwionośnych często powodując krwawienia w skórze, w mięśniach, dziąsłach, przewodzie pokarmowym. Szkorbut, może być przyczyną zmian w kościach i krwawych biegunek. Rzadziej jednak pojawia się u niemowląt karmionych piersią. Możliwości wystąpienia hipowitaminozy C zawsze należy podejrzewać, gdy niemowlę nie otrzymuje we właściwym czasie diety wzbogaconej poprzez podawanie odpowiednich soków, a następnie zupek jarzynowych. Znaczne ilości tej wartościowej witaminy, wrażliwej na działanie promieni słonecznych znajdują się w owocach, np. czarnej porzeczce, cytrynie, kiwi, papai, pomarańczy i warzywach: szpinaku, papryce, kalafiorze, marchwi, brukselce, szparagach, kapuście.

D. Niedobór witaminy D jest przede wszystkim przyczyną zaburzeń przemiany wapnia i fosforu. Szczególną uwagę w okresie intensywnego wzrostu dziecka, zwraca się na mineralizację kości i wzmacnianie wiązadeł stawowych obciążanych intensywnym przyrostem tkanki mięśniowej i kostnej. W początkowym okresie karmienia dziecka istnieje ogromne zapotrzebowanie na witaminę D. Jej ilość jest jednak niewystarczająca zarówno podczas ciąży u matki, jak i później w wytwarzanym mleku kobiecym. Konieczne jest więc uzupełnianie tych niedoborów już w pierwszych tygodniach życia dziecka. Zapobieganie nadmiernemu obniżaniu się poziomu wapnia poprzez niedostateczną ilość przyswajania witaminy D może uchronić nasze maleństwo przed poważnymi schorzeniami w postaci uwypuklenia guzów czołowych, zgrubienia nadgarstków czy zapadaniu się klatki piersiowej, a w późniejszym okresie rozwoju przed nieprawidłową budową i kształtem układu kostnego oraz opóźnionego wyrzynania się ząbków. Profilaktyka polega na podawaniu witaminy D3 w kroplach w postaci codziennych dawek po 400 j.m. lub okresowo w zależności od indywidualnej predyspozycji. Metoda podawania dawek codziennych powinna być zalecana przez lekarza, podyktowana stanem zdrowia dziecka, nieprawidłowym odżywieniem, wagą oraz ilością racjonalnego korzystania w okresach letnich i jesienno-zimowych ze spacerów w słoneczne dni. Okresowe podawanie może być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można z poważnych przyczyn podawać maluchowi systematycznych dawek witaminy D3 np. przedawkowanie, nadwrażliwość na stosowane preparaty, karmienie mieszane (gotowe mieszanki mleka modyfikowanego zawierają w swoim składzie profilaktyczną dawkę D3).

K. Wszystkie noworodki po urodzeniu, przeważnie wymagają profilaktycznej podaży witaminy K i jest ona dawkowana jednorazowo, bądź terapeutycznie. Pełni istotną rolę w procesie uszczelniania naczyń krwionośnych, co zapobiega występowaniu krwawień. Witamina ta jest wytwarzana przez florę bakteryjną jelit, którą młody organizm musi sobie z czasem przygotować z otrzymanego pokarmu. W mleku kobiecym związki te są w niewystarczających ilościach, aby zapewnić pełną ochronę przed wewnętrznym krwawieniem, wtargnięciem nieprzyjaznych bakterii i grzybów do małego organizmu. Dlatego zaleca się, szczególnie matkom karmiącym piersią, by podawały swoim dzieciom 1 kapsułkę dziennie w formie „twist-off”, zawierającą najczęściej 25µg witaminy K. Dzieci karmione mieszankami mlecznymi po otrzymaniu jednorazowej dawki profilaktycznej nie wymagają już dalszego podawania witaminy, gdyż modyfikowane mleko zawiera potrzebną dobową porcję profilaktyczną.

E. Jest to witamina współdziałająca z witaminą A, chroni m.in. przed wnikaniem do płuc zanieczyszczeń z powietrza. Ważną jej rolą jest korzystny wpływ na stabilizację czerwonych krwinek. Jej niedobór sprawia, że skóra ma skłonność do rogowacenia i gorszego gojenia. Witaminę E odnajdziemy w takich produktach jak: olej sojowy, jaja, kapusta, sałata. Kobiety w ciąży szczególnie powinny zwrócić uwagę na dietę, która zawiera witaminy E, A i C, gdyż te współpracujące ze sobą substancje mają zdolność ochrony komórek, wzrostu i tworzenia się struktury kości, zwiększenia odporności na zakażenia.

Podawanie witamin
Preparaty witaminowe, o ile lekarz nie zasugeruje inaczej, przepisane są najczęściej dla dzieci pod postacią kroplową. Należy je podawać maluszkom w pozycji półleżącej (nigdy na wznak). Najłatwiej będzie, jeśli przytulimy dziecko na swoich kolanach, przytrzymując je pod pachami jedną ręką, a drugą zakropimy zalecaną dawkę na języczek dziecka lub w niewielkiej ilości mleka odciągniętego z piersi czy mieszanki mlecznej podanej na łyżeczce do ust.

Czy wiesz, że?
Brak witaminy C u niemowlęcia powoduje, że staje się ono początkowo pobudzone, traci łaknienie, co często w następstwie prowadzi do osłabienia organizmu.
Odpowiednie uzupełnienie brakujących witamin powinien wyznaczyć lekarz, o ile dieta lub tryb życia wskazują na ich znaczące niedobory.
***
Tekst: Aleksandra Osińska, Położna i arteterapeutka, założycielka Szkoły Rodzenia ABC Dobry Start w Prudniku, Członek Polskiego Towarzystwa Położnych www.abc.eprudnik.pl