Wrzesień jest miesiącem podwyższonej aktywności kleszczy, dlatego Główny Inspektorat Sanitarny przygotował film, który w prosty i zabawny sposób, objaśnia, jak należy postępować w przypadku ukąszenia przez tego pajęczaka. Film z muzyką Te-Trisa i animacjami Martyny Adamskiej wykonany został mało znaną jeszcze w Polsce techniką sketchnotingową („myślenia wizualnego”).

Co roku przed sezonem letnim informujemy o zagrożeniach związanych z ugryzieniem przez kleszcza, o profilaktyce i sposobie postępowania po ugryzieniu. Jednak w Internecie pojawiają się często dyskusje, jak należy postępować w wyniku ukąszenia przez tego pajęczaka. Choć wiele treści merytorycznych (wiedza medyczna, informacje od specjalistów) wyraźnie informuje o tym, że nie należy „niczym spryskiwać ani smarować” miejsca ukąszenia przed pozbyciem się kleszcza, to bardzo dużo osób nie tylko tak postępuje, ale też rekomenduje innym ten sposób działania. Celem kampanii jest więc informowanie, jak postępować w przypadku ukąszenia oraz uświadomienie, jakie są z tym związane zagrożenia 
i niebezpieczeństwa, dlatego zdecydowaliśmy się przygotować krótki filmik instruktażowy – komentuje Marek Posobkiewicz, Główny Inspektor Sanitarny.

Gdzie i kiedy występują kleszcze?

– żerowanie kleszczy rozpoczyna się wiosną (przełom marca i kwietnia) i trwa do później jesieni (nawet listopada);
– wzrost temperatury otoczenia wzmaga ich aktywność;
– obserwuje się najczęściej dwa szczyty aktywności tych pasożytów: w maju/czerwcu oraz we wrześniu/październiku;
– terenami, na których obserwuje się zwiększone zagęszczenie kleszczy są województwa: podlaskie, warmińsko- mazursko, dolnośląskie oraz małopolskie.

Jak chronić się przed kleszczami?

– stosuj środki odstraszające kleszcze zarówno u siebie jak i zwierząt domowych;
– dbaj o szczelne osłonięcie skóry w trakcie pobytu na obszarach porośniętych roślinnością do 1,5m wysokości, szczególnie w okolicy terenów wilgotnych, w okresie aktywności kleszczy;
– unikaj miejsc o wysokim stopniu zagęszczenia kleszczy (odpowiednie komunikaty można znaleźć na stronach internetowych instytucji monitorujących stan zagrożenia epidemiologicznego, w tym WOJEWÓDZKICH STACJI SANITARNO – EPIDEMIOLOGICZNYCH);
– regularnie i dokładnie kontroluj skórę swoją i zwierząt domowych po powrocie
z terenów aktywności kleszczy; w szczególności zwracaj uwagę na miejsca na ciele pokryte delikatną i wilgotną skórą (zgięcia stawów, pachy i pachwiny, okolice za uszami, szpary pośladkowe);
– w przypadku znalezienia kleszczy na ciele niezwłoczne usuń kleszcza!
– nie stosuj żadnych substancji drażniących kleszcze (tłuszcze, alkohol itp.) – może to tylko wpłynąć na wzrost objętości śliny/wymiocin wydalonych przez kleszcze i w ten sposób zwiększyć ryzyko zakażenia drobnoustrojem;

Jak usunąć kleszcza?

– mocno uchwyć kleszcza pęsetą jak najbliżej skóry;
– wyciągaj go płynnym i stanowczym ruchem wzdłuż osi wkłucia (dbaj o całkowite usunięcie pasożyta z częścią głowową!);
– po usunięciu kleszcza zdezynfekuj skórę oraz umyj ręce w wodzie z antybakteryjnym mydłem;
– w przypadku jakichkolwiek wątpliwości niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem!
– po usunięciu kleszcza obserwuj miejsce/a pasożytowania na skórze przez 30 dni;
w przypadku pojawienia się zmiany skórnej tzw. „rumienia wędrującego”, innych zmian skórnych lub gorączki > 38 st. C niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem.
Kampania zrealizowana została przez Główny Inspektorat Sanitarny, którego misją jest nadzorowanie i kreowanie działań w zakresie zapobiegania i minimalizacji negatywnych skutków zdarzeń w obszarze zdrowia publicznego poprzez zarządzanie Państwową Inspekcją Sanitarną. http://gis.gov.pl/

Biologia kleszczy

Kleszcze są pasożytami mającymi znaczenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Mogą być źródłem wielu chorobotwórczych mikroorganizmów (wektor i rezerwuar chorób infekcyjnych): bakterii, wirusów i pierwotniaków.
Wśród nich wyróżnia się dwie rodziny: Ixodidae (tzw. kleszcze twarde) oraz Argasidae (tzw. kleszcze miękkie). W Polsce największe znaczenie epidemiologiczne ma kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), obrzeżek gołębi (Argas reflexus) oraz kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus). Kleszcze przechodzą swoisty cykl życiowy (rozwojowy), a każda z ich postaci przejściowej wymaga do dalszego rozwoju posiłku z krwi. Pasożyty te spędzają różny czas na powierzchni ciała żywiciela (człowiek, gryzonie, ssaki wolno żyjące czy hodowlane). W przypadku kiedy żywiciel jest rezerwuarem chorobotwórczych mikroorganizmów może dojść do zakażenia kleszcza, a następnie do namnożenia patogenów w jego organizmie. Mikroorganizmy chorobotwórcze utrzymują się przez kolejne stadia rozwojowe kleszcza oraz jego pokolenia i mogą zostać przeniesione w trakcie kolejnego żerowania na innego żywiciela (w tym człowieka).
Najczęściej do zakażenia człowieka dochodzi poprzez przeniesienie patogenów ze śliną lub wymiocinami kleszczy w trakcie penetrowania skóry. Należy pamiętać, że na choroby odkleszczowe w szczególności narażone są pewne grupy zawodowe, jak leśnicy i rolnicy, a także dzieci i młodzież spędzająca wakacje na terenach aktywności kleszczy.
W Polsce wśród chorób przenoszonych przez kleszcze należy wymienić (w nawiasach podano czynnik etiologiczny poszczególnych chorób): borelioza z Lyme (krętki z rodzaju Borrelia), zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze (wirus środkowoeuropejskiego zapalenia mózgu), anaplazmoza (Anaplasma phagocytophlium) oraz rzadko: babeszjoza (pierwotniaki z rodzaju Babesia), tularemia (Francisella tularensis) i riketsjozy (Rickettsia sp).

Dane epidemiologiczne

Według danych epidemiologicznych (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny) dotyczących występowania wybranych chorób zakaźnych na terenie kraju w latach 2005-2014 obserwuje się stały wzrost zachorowań na boreliozę (chorobę z Lyme) z 4 406 w 2005 roku do 13875 w 2014 roku. W przypadku zapalenia mózgu przenoszonego przez kleszcze w 2005 roku zanotowano 174 zachorowania, z prawie dwukrotnym wzrostem w 2009 roku (344 przypadki) i 197 przypadkami w roku 2014. Pozostałe choroby odkleszczowe mają marginalne znaczenie- anaplazmozę w 2004 roku w Europie rozpoznano u 22 chorych, z czego tylko 3 zachorowania obserwowano w Polsce.

Borelioza z Lyme

Borelioza z Lyme jest wielonarządową chorobą wywołana przez krętki Borrelia, przenoszone przez kleszcze Ixodes, której obraz kliniczny wiąże się z zajęciem skóry, stawów, układu nerwowego i serca. Decyzja o rozpoznaniu i leczeniu boreliozy z Lyme powinna być podejmowana wyłącznie przez lekarza w oparciu o obraz kliniczny z uwzględnieniem wyników badań dodatkowych. Profilaktyka czynna (szczepienia) jak do tej pory jest niedostępna!

Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze

Jest zakaźną chorobą ośrodkowego układu nerwowego spowodowaną przez wirusy (rodzina Flaviviridae) przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Najczęściej przebiega w 2 fazach: faza zwiastunowa (objawy grypopodobne) oraz faza neuroinfekcji. Nie ma leczenia przyczynowego! Stosuje się tylko leczenie objawowe. Szczepienia ochronne są najskuteczniejszą formą profilaktyki tej choroby.

Metody ochrony przed kleszczami/ chorobami odkleszczowymi

Największe znaczenie w zmniejszeniu ryzyka zakażenia chorobą przenoszoną przez kleszcze mają nieswoiste metody ochrony przed kleszczami. Jedynie w przypadku zapalenia mózgu przenoszonego przez kleszcze stosowana jest profilaktyka czynna (szczepienia ochronne). Należy jednakże pamiętać , że optymalnym czasem na rozpoczęcie szczepienia jest zima, by zapewnić odporność przed początkiem sezonu aktywności kleszczy wiosną.

Literatura

– Diagnostyka laboratoryjna chorób odkleszczowych. Rekomendacje Grupy Roboczej: Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, Konsultant Krajowy w dziedzinie chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Polskie Towarzystwo Wirusologiczne. Warszawa 2014
– Profilaktyka boreliozy i innych chorób przenoszonych przez kleszcze jako chorób zawodowych. Red. E. Cisak, J. Zwoliński. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2011
– Stan sanitarny kraju w roku 2014. Główny Inspektorat Sanitarny. (http://gis.gov.pl/images/kafelki/stan_sanitarny_kraju.pdf)
– Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2011. Red. P. Gajewski. Wybrane zagadnienia chorób zakaźnych- Choroby przenoszone przez kleszcze 2165-2173. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011.
– Cisak E., Chmielewska-Badora J., Zwoliński J., Dutkiewicz J.: Choroby przenoszone przez kleszcze: cz. I. Występowanie i biologia kleszczy, kleszczowe zapalenie mózgu, borelioza z Lyme. Med. Ogólna 2008;14(2):145–159.