Alergia pokarmowa jest nieprawidłową reakcją organizmu, wywołaną przez mechanizmy immunologiczne na skutek kontaktu z wybranymi składnikami pożywienia. Prawidłowe żywienie w okresie dzieciństwa determinuje stan w życiu dorosłym. W ciągu ostatnich lat obserwuje się zwiększanie częstości chorób alergicznych, które zostały uznane za „epidemię XXI wieku”. Część niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym zaczyna tolerować szkodliwy pokarm, jednak część uczula się na kolejne produkty.

Przyczyny
W okresie dzieciństwa alergia pokarmowa może być wynikiem morfologicznej, enzymatycznej, immunologicznej niedojrzałości barier ochronnych jelita cienkiego. Wśród czynników wywołujących alergię pokarmową największy udział mają czynniki rodzinne. Wyniki wielu badań dowodzą, że dzieci pochodzące z rodzin, w których co najmniej u jednego ich członka (pierwszego pokrewieństwa) występuje choroba atopowa, mają zwiększone ryzyko alergii. Ryzyko to mogą zwiększać też czynniki środowiskowe, takie jak: zanieczyszczenia, dym tytoniowy, zmiany w diecie oraz leczenie antybiotykami.

Jak rozpoznać?
Alergia może wystąpić na początku życia dziecka (nawet w 2 miesiącu!). Jeśli zaobserwujesz u swojego dziecka któreś z poniższych objawów, może wskazywać to na alergię:
– obrzęk wokół ust,
– wysypka skórna,
– zaczerwieniona skóra, głównie na policzkach, płatkach uszu lub w zgięciach kolanowych i łokciowych,
– wymioty, biegunka, kolka, bóle brzuszka,
– długo trwający katar, trudności z oddychaniem,
– nadpobudliwość, bezsenność, drażliwość.
Najlepszą metodą diagnostyczną jest podwójnie ślepa próba prowokacji kontrolowana placebo, a podstawowym sposobem leczenia jest dieta eliminacyjna.

Dieta eliminacyjna
Stosując dietę eliminacyjną należy pamiętać, aby była odpowiednio zbilansowana pod względem kalorycznym i odżywczym. W przypadku diety bezmlecznej trzeba zwrócić uwagę na skład dostępnych preparatów mlekozastęczych, a szczególną uwagę zwracajmy na zawartość wapnia oraz stosunek wapnia do fosforanów.

3 rodzaje diet eliminacyjnych:
Pierwszy rodzaj eliminacji dotyczy usunięcia z diety jednego lub kilku szkodliwych pokarmów, które są odpowiedzialne za wystąpienie objawów klinicznych. Ten rodzaj eliminacji stosuje się głównie przy alergii na białko mleka krowiego u niemowląt.

Drugim typem jest dieta elementarna, w której źródłem energii są pojedyncze aminokwasy.

Trzecim rodzajem jest dieta oligoantygenowa, zawierająca jagnięcinę, ryż, kukurydzę, gotowane jabłka, brokuły, szparagi, szpinak, sałatę, słodkie ziemniaki, sól, cukier, ocet winny oraz oliwę z oliwek. Ten rodzaj diety ma zastosowanie przy wczesnej diagnostyce nadwrażliwości alergicznej u dzieci spożywających wiele pokarmów potencjalnie alergizujących. W sytuacji braku poprawy po stosowaniu 1-4 tygodni należy powrócić do diety wcześniejszej. Jeśli zaś uzyskuje się poprawę, należy przeprowadzić próbę prowokacji.

Jak zapobiegać?
Karmienie piersią jest jedną z najlepszych metod zmniejszenia ryzyka rozwoju alergii u dzieci. Mleko mamy jest najlepszym pokarmem dla dziecka. Zapewnia podaż wszystkich niezbędnych dla niemowlęcia składników odżywczych.

Pokarmy uzupełniające
Pokarmy uzupełniające należy wprowadzać po 5. m-cu życia dziecka. W obecnej chwili nie ma dowodów naukowych, które potwierdzają eliminację lub opóźnione wprowadzenie pokarmów potencjalnie alergizujących, takich jak ryby, jaja zarówno u dzieci zdrowych, jak i obciążonych ryzykiem alergii. Produkty te należy wprowadzać każde osobno. Na początku w małych ilościach, co kilka dni. Trzeba przy tym obserwować, czy wprowadzane produkty są dobrze tolerowane.

Co zrobić, gdy dziecko już na etapie wprowadzania produktów reaguje alergią?
Należy wykluczyć z diety dziecka produkty alergizujące i zastąpić je produktami o równoważnych wartościach odżywczych. Dietę eliminacyjną należy prowadzić przez min. 6 miesięcy. Po tym okresie, gdy zauważymy poprawę, należy przeprowadzić pod kontrolą specjalisty próby prowokacyjne z eliminowanym produktem.

DIETA ELIMINACYJNA W CIĄŻY I W TRAKCIE KARMIENIA?
Nie! Stosowanie diety wykluczającej potencjalnie alergizujące produkty nie jest obecnie zalecana dla mam. Nie zmniejsza to ryzyka rozwoju alergii w przyszłości u dziecka, a może być przyczyną wystąpienia niedoborów i negatywnego wpływu na zdrowie mamy i dziecka. Obecnie nie ma również dowodów uzasadniających stosowanie diety eliminacyjnej w okresie karmienia w celu zapobiegania alergii.

Alergia w praktyce
Najczęstszą alergią u małych dzieci jest alergia na białko mleka krowiego. Dziecko może być karmione piersią, jednak z diety matki należy wyeliminować wszystkie pokarmy mleczne. Dziecko karmione sztucznie nie może otrzymywać w swoich posiłkach mleka krowiego, masła oraz przetworów mlecznych. U malucha na diecie bezmlecznej należy zastąpić produkty mleczne preparatami mleka – hydrolizatami o znacznym stopniu hydrolizy. (mieszanki, w których białko zostało rozłożone na mniejsze cząsteczki o znikomych lub nie mających właściwości uczulających). Należy uzupełniać również niedobory witaminy D3, która ułatwia wchłanianie wapnia.

Najczęstszą alergią u małych dzieci jest alergia na białko mleka krowiego

PRODUKTY ALERGIZUJĄCE
Produkty alergizujące:
• mleko krowie
• jaja ryby
• skorupiaki
• mięczaki
• orzechy arachidowe
• soja
• pszenica

Produkty o obniżonych właściwościach alergizujących:
• jabłka
• porzeczki
• dynie
• jagody
• morele
• marchew
• ziemniaki
• buraki
• por
• cebula
• kalarepa
• brokuły
• kalafior
• fasolka szparagowa
• zielony groszek
***
Tekst: Ewa Lipka-Kozanka, dietetyk kliniczny Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA www.instytutsanvita.pl