Niepłodność definiuje się jako brak ciąży pomimo regularnego współżycia bez zabezpieczeń przez 12 miesięcy. Pomimo, że połowa z par, które nie zachodzą w ciążę po tym czasie, osiągnie to po kolejnym roku bez żadnego leczenia, po 12 miesiącach (w przypadku par starszych niż 35 lat po 6 miesiącach), należy rozważyć zgłoszenie się do lekarza.

Ocena płodności zawsze zawiera w sobie przeanalizowanie sytuacji pary i ich szans na uzyskanie ciąży. Oznacza to, że ocena sytuacji panów jest tak samo ważna, jak ocena sytuacji pań. Postawa coraz większej części mężczyzn polegająca na wzięciu równej odpowiedzialności za „zdrowe zajście w ciążę” – czyli zadbanie o jakość nasienia i poddanie się badaniom nawet przed rozpoczęciem diagnostyki u partnerki, jest godna pochwały.
Nie jest to niestety – jak dotąd – postawa powszechna.

Ocena płodności mężczyzny
Jest bardzo łatwa i polega na specjalistycznej ocenie próbki nasienia pod mikroskopem. Badanie powinno być wykonane zgodnie z ogólnie dostępnymi standardami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Kliniki leczenia niepłodności dysponują odpowiednim sprzętem i doświadczeniem w wykonywaniu tego badania. Powinno być ono wykonane po 2-5 dniowej (nie dłuższej) abstynencji płciowej. Najlepiej jest umówić się telefonicznie w klinice na konkretny dzień. Jeżeli będziecie mieli wątpliwości, co do interpretacji wyniku, warto umówić się na konsultację w klinice leczenia niepłodności. Można też skorzystać z forum pomocy prowadzonego przez Stowarzyszenie Nasz Bocian (www.nasz-bocian.pl).
W przypadku nieprawidłowego wyniku badania nasienia, należy umówić się na konsultację w klinice leczenia niepłodności. Postępowanie lecznicze zawsze będzie brało pod uwagę sytuację obojga partnerów i będzie obejmować powtórzenie badania nasienia tak, by decyzji dotyczącej ewentualnego leczenia nie opierać na pojedynczym badaniu.

PHOTOGENICA

Diagnostyka kobiety
Jeżeli badanie nasienia jest prawidłowe, to o ile mężczyzna nie ma innych kłopotów zdrowotnych i nie przyjmuje żadnych leków, dalsze etapy sprawdzania płodności mogą się skupić na ocenie zdrowia kobiety. Oczywiście nie zwalnia to Panów z odpowiedzialności za jakość ich plemników poprzez unikanie alkoholu, rzucenie palenia i zachowywanie zdrowego trybu życia.
Dalsze etapy skupiają się na kobiecie. Zestaw badań, które będą wskazane, będzie częściowo uzależniony również od sytuacji mężczyzny – inne badania trzeba wykonać u partnerek mężczyzn ze znaczną nieprawidłowością nasienia (bo bierze się wtedy pod uwagę konieczność leczenia in vitro), a inne u pań, których partnerzy mają prawidłowe nasienie. Podstawowe badania diagnostyczne obejmują badanie USG, ocenę hormonalną i ocenę drożności jajowodów.

Badania hormonalne i USG
U większości kobiet, z nieregularnymi miesiączkami, zaburzenia cyklu mogą być skutecznie leczone – często nieskomplikowanymi i niedrogimi lekami. We wstępnej ocenie obowiązuje wykonanie badania USG z oceną stopnia aktywności jajników (ocenia się tzw. liczbę pęcherzyków antralnych), jak również badań hormonalnych, obejmujących hormony przysadki mózgowej (FSH, LH), jajnika (Estradiol, Testosteron, Progesteron, AMH). Badania FSH, LH i Estradiolu powinny być wykonywane na początku miesiączki (między 2 a 5 dniem cyklu) i zawsze wykonywane łącznie. Badanie poziomu progesteronu może służyć do potwierdzenia obecności owulacji i powinno być zlecone w 7 dniu po jajeczkowaniu.

Drożność jajowodów
Plemniki mają za zadanie dotrzeć do komórki jajowej, przechodząc przez szyjkę macicy, macicę i jajowody. Po jej zapłodnieniu, zarodek przesuwa się – też przez jajowody – do jamy macicy, gdzie dochodzi do jego zagnieżdżenia. Stany zapalne miednicy, zakażenie Chlamydiami, czy przebyte operacje stwarzają ryzyko niewłaściwej pracy jajowodów. Niedrożność jajowodów to druga, po zaburzeniach jajeczkowania, przyczyna czynnika żeńskiego niepłodności. Sprawdzenie drożności jajowodów polega na wstrzyknięciu specjalnego płynu – kontrastu i obserwowaniu przepływu przez jajowody. Można to robić pod monitorem Rtg (jest to badanie HSG – tzw. histerosalpingografia) lub w badaniu USG (badanie HyCoSy).Badania takie wykonywane są w klinikach leczenia niepłodności (badanie HyCoSy) lub szpitalach ginekologicznych (badanie HSG). Brak drożności jajowodów powinien być uwzględniony w dalszej strategii leczenia.

Podstawowe badania szansą na sukces
Wykonanie podstawowych badań hormonalnych, badania USG, badania drożności jajowodów i badania nasienia pozwala na znalezienie przyczyny obniżonej płodności w 70-80% par, które mają kłopot z zajściem w ciążę. Umożliwia to wdrożenie indywidualnie dobranego leczenia. Często – szczególnie w przypadku młodych par, postępowanie może polegać na odłożeniu decyzji o leczeniu niepłodności, wdrożeniu zmian w trybie życia i spróbowaniu z uzyskaniem ciąży przez kolejnych kilka miesięcy.

Poznanie podstawowych badań, które są zwykle wykonywane u par, u których upragniona ciąża się nie pojawia, mogą pozwolić na zmniejszenie stresu podczas wizyty u lekarza.

Badanie nasienia niestety nie jest refundowane przez NFZ i w związku z tym musi zostać wykonane odpłatnie.

Brak jajeczkowania i nieregularne miesiączki to najczęstsza przyczyna kłopotów z zajściem w ciążę.

Wszelkie problemy zdrowotne – w tym kłopoty z płodnością – są łatwiejsze do rozwiązania, jeżeli są odpowiednio wcześnie zdiagnozowane.

Badania wykonywane przy podejrzeniu problemów z płodnością:
U mężczyzn:
• Badania nasienia (ew. pozostałe badania w zależności od szczegółowej sytuacji zdrowotnej mężczyzny)

U kobiet:
• Badanie USG ginekologiczne z oceną rezerwy jajnikowej
• Seria badań USG w pierwszej połowie cyklu (monitorowanie)
• Badania hormonalne:
– Wykonywane między 2 a 5 dniem cyklu: FSH, LH, Estradiol
• Niezależne od dnia cyklu: AMH
• Wykonywane w 21 dniu cyklu (7 dni po owulacji) – progesteron
• Pozostałe badania hormonalne – w zależności od szczególnej sytuacji zdrowotnej
• Badanie drożności jajowodów – HSG (sprawdzenie drożności jajowodów pod monitorem Rtg) lub HyCoSy (w specjalnym badaniu USG)

Warunki bezproblemowego zajścia w ciążę:
• odpowiednia częstość współżycia,
• dobra jakość komórek jajowych i plemników,
• zachowana funkcja jajowodów,
• zdrowa macica,
• prawidłowe mechanizmy regulujące cykl miesiączkowy.

Wstępne etapy diagnostyki płodności będą polegały na sprawdzeniu prawidłowości tych podstawowych „elementów”.
***
Tekst: dr n. med. Piotr Pierzyński, specjalista ginekologii i położnictwa, specjalista medycyny rozrodu British Fertility Society, autor książki „Zajść w Ciążę” – poradnika dla par starających się o ciążę i leczonych z powodu niepłodności, www.zajscwciaze.pl