Celiakia (zwana również chorobą trzewną, enteropatią glutenową) jest wielosystemową przewlekłą chorobą przekazywaną genetycznie. Osoby chore na celiakię nie tolerują glutenu – białka występującego w zbożach takich jak pszenica, żyto, jęczmień. Celiakia może wystąpić w każdym wieku u osób, które są predysponowane genetycznie. Jednak sama predyspozycja genetyczna nie determinuje wystąpienia choroby. Istotną rolę pełnią też czynniki środowiskowe, pośród których można wyróżnić czas wprowadzenia glutenu do diety czy czynniki infekcyjne. Wystąpienie infekcji zwłaszcza w okresie noworodkowym może zwiększać ryzyko pojawienia się celiakii w wieku późniejszym, może też inicjować chorobę.

W pełnoobjawowej postaci choroby występują takie dolegliwości, jak przewlekła biegunka, zaburzenia łaknienia, dyskomfort w jamie brzusznej, wzdęcia brzucha, spadek masy ciała (lub brak przyrostu masy ciała oraz zaburzenia wzrostu u dzieci), dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego w wyniku zaniku kosmków jelitowych i zaburzenia wchłaniania. Zdecydowanie częściej, pomimo zaniku kosmków jelitowych, obserwuje się tylko objawy niecharakterystyczne, takie jak niedokrwistość, objawy neurologiczne, zaburzenia płodności, dolegliwości związane z niewłaściwym wchłanianiem wapnia (osteoporoza, kurcze mięśni), czy też zmiany skórne. Mówimy wtedy o postaci niemej. Choroba przez lata może również pozostać utajona (w błonie śluzowej jelita nie obserwuje się zaniku kosmków) i uaktywnić się właśnie w wyniku infekcji, stresu, a także u kobiet ciężarnych. Celiakia nie stanowi przeszkody do urodzenia zdrowego dziecka, pod warunkiem, że będzie właściwie rozpoznana i leczona.

Jakie są zagrożenia?
Choroba trzewna może mieć znaczący wpływ nie tylko na komfort życia, w wyniku towarzyszących jej objawów, ale również na płodność kobiet, przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Płodność, rozumiana jako możliwość zajścia w ciążę oraz urodzenia prawidłowo rozwiniętego noworodka, jest uwarunkowana przez odpowiednie przygotowanie organizmu kobiety, w tym możliwość gromadzenia substancji odżywczych dostarczonych w zbilansowanej diecie. Niezbędny w tym procesie jest prawidłowo funkcjonujący układ pokarmowy. Zaburzenia we właściwym funkcjonowaniu organizmu kobiet chorych na celiakię, nakładając się na charakterystyczne dla ciąży fizjologiczne odmienności w pracy układu pokarmowego, mogą powodować groźne powikłania dla kobiety oraz potomstwa i nie powinny być lekceważone.

W czasie ciąży enteropatia glutenowa związana jest z takimi powikłaniami, jak przewlekła anemia, poronienie, poród przedwczesny. Celiakia jest często powodem niskiej masy urodzeniowej płodu oraz wpływa na przebieg laktacji (niezdiagnozowana w ciąży lub nieleczona wpływa na krótszy okres laktacji). Oceniona w badaniach częstość poronień samoistnych u kobiet z celiakią wynosiła 46,9% w porównaniu do 14,3% kobiet w grupie kontrolnej. W kontekście powikłań choroby i jej wpływu na rozwój płodu, a później dziecka, warto dodać, że niedobory kwasu foliowego oraz witamin z grupy B (głównie witamina B6), obserwowane w celiakii, przyczyniają się do zaburzeń metabolizmu kwasów nukleinowych oraz do hiperhomocysteinemii (nadmiernej ilości aminokwasu homocysteiny we krwi), która to z kolei prowadzi do rozwoju chorób układu krążenia i wad wrodzonych potomstwa. Odpowiednie postępowanie może wyeliminować wyżej opisane zaburzenia. Dlatego istotna jest czujność diagnostyczna, jako że postacie skąpo- i bezobjawowe występują znacznie częściej niż pełnoobjawowe.

Jak powinno wyglądać odpowiednie postępowanie i jaką dietę stosować?
Leczenie celiakii polega na całkowitym wyeliminowaniu z diety żywności zawierającej gluten, co powoduje odwrócenie objawów towarzyszących celiakii. Efekt terapeutyczny uzyskuje się zwykle już po kilku tygodniach. Kosmki jelitowe regenerują się, organizm przygotowuje się na pewnego rodzaju obciążenie, jakim jest ciąża. Jeśli masz celiakię i planujesz ciążę, należy stosować ścisłą dietę pod kontrolą specjalisty przynajmniej przez rok przed poczęciem dziecka.
Leczenie dietą bezglutenową istotnie wpływa na zmniejszenie częstości rodzenia dzieci z niską masą urodzeniową oraz wydłuża czas karmienia piersią. W badaniach przeprowadzonych pośród ciężarnych, opublikowanych w American Journal of Gastroenterology, tylko u 2,4% pacjentek leczonych dietą bezglutenową obserwowano poronienia (w porównaniu do 17,8% kobiet z nieleczoną celiakią). Celem leczenia jest również utrzymanie wysokiego stężenia folacyny we krwi drogą suplementacji kwasu foliowego, jako że dieta nie zawsze zapewnia odpowiednią podaż kwasu foliowego. Obok obniżenia ryzyka wad wrodzonych potomstwa, w badaniach potwierdzono zależność między wysokim stężeniem folianów w surowicy krwi kobiet w ciąży, a korzystnymi wynikami testów poznawczych dzieci.
Pamiętaj, że nawet niewielkie ilości glutenu mogą przyczyniać się do braku poprawy lub zaostrzeń choroby i zwiększenia ryzyka powikłań, dlatego w trakcie stosowania diety eliminacyjnej skonsultuj się ze specjalistą. Będziesz mieć pewność co do zastosowania właściwej diety, unikniesz niedoborów substancji odżywczych oraz zminimalizujesz negatywny wpływ choroby na płód.

ZABURZENIA U KOBIETY W CIĄŻY CHOREJ NA CELIAKIĘ MOGĄ POWODOWAĆ GROŹNE POWIKŁANIA DLA NIEJ I POTOMSTWA.

Co jeść? Produkty bezglutenowe
• Produkty naturalnie bezglutenowe: kukurydza, ryż, fasola, proso, soja, gryka, sorgo, tapioka, maranta, soczewica, mąki oraz kasze z w/w zbóż, mleko, produkty mleczne, mięso, warzywa, owoce, orzechy.
• Skrobia pszenna < 1 mg glutenu w 100 g
• Wszystkie produkty oznakowane jako „bezglutenowe” – produkty zbożowe oznaczone zielonym symbolem przekreślonego kłosa.

Czego nie jeść? Produkty zawierające gluten
• Żyto, pszenica, jęczmień oraz żywność je zawierająca.
• Jednoznaczne określenie dopuszczalnej ilości owsa w diecie wymaga dalszych badań, gdyż często jest on zanieczyszczany.
• Uwaga! Dodatek glutenu może znajdować się w takich produktach, jak: szynka, konserwy mięsne, warzywne, rybne, zupy i sosy w proszku, musztarda, koncentraty, serki, kawa i herbata, słodycze, niektóre alkohole i leki.

Celiakia – co to takiego?
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną. Oznacza to, że układ odpornościowy atakuje komórki własnego organizmu, w wyniku czego dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego i zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych. Osoby chore na celiakię nie tolerują białka zwanego glutenem, obecnego w pszenicy, życie, jęczmieniu.

Czy dziecko dziedziczy celiakię?
Dziedziczone są geny predysponujące do wystąpienia celiakii. 5-10% dzieci rodziców chorych na celiakię również ma tę chorobę. Dlatego należy mieć świadomość, że dziecko może odziedziczyć celiakię i po urodzeniu wykonać w tym kierunku badania.

Odwiedzaj specjalistów
Pamiętaj, że nawet niewielkie ilości glutenu mogą przyczyniać się do braku poprawy lub zaostrzeń choroby i zwiększenia ryzyka powikłań, dlatego w trakcie stosowania diety eliminacyjnej skonsultuj się ze specjalistą.

Leczenie celiakii polega na całkowitym wyeliminowaniu z diety żywności zawierającej gluten, co powoduje odwrócenie jej objawów.
***
Tekst: Sylwia Leszczyńska, Dietetyk kliniczny, Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA, www.instytutsanvita.pl