Celiakia to choroba zapalna jelita cienkiego o podłożu autoimmunologicznym, związana z trwałą nietolerancją glutenu – białka występującego w zbożach, takich jak pszenica, żyto, jęczmień, owies, orkisz. Celiakia może wystąpić w każdym wieku u osób, które są predysponowane genetycznie.

Objawy i konsekwencje
U osób chorych na celiakię, gluten działa toksycznie prowadząc do zapalenia jelit, zaniku kosmków jelitowych jelita cienkiego oraz uszkodzenia błony śluzowej. Efektem tego są zaburzenia wchłaniania pokarmu. Pierwsze objawy u niemowląt można zaobserwować po 4-6 tygodniach od wprowadzenia do diety produktów zawierających gluten. Do typowych objawów, które powinny wzbudzić twoje zaniepokojenie należą: biegunki, wymioty, zatrzymanie wzrostu, opóźnienie rozwoju psychoruchowego. U dzieci mogą występować bóle brzucha, powiększenie obwodu brzucha, bóle mięśni, stawów, obserwujemy utratę apetytu, apatię. Poza tym dziecko może być słabsze od rówieśników, bardziej podatne na infekcje. W badaniach pomocniczych obserwuje się niskie stężenie białka, niedobory witamin (A, D, E, K, kwasu foliowego), niedokrwistość z niedoboru żelaza. Niewykryta lub nieleczona celiakia zdecydowanie obniża jakość życia oraz zwiększa ryzyko powikłań, takich jak np. osteoporoza, uszkodzenie funkcji śledziony, nowotwory jelita cienkiego. Ponadto u ok. 20% pacjentów z celiakią występują inne choroby autoimmunologiczne (np. autoimmunologiczne choroby tarczycy, cukrzyca typu 1).
Chorobę trzewną diagnozuje się wykrywając określone przeciwciała we krwi. W celu potwierdzenia diagnozy niezbędne jest przeprowadzenie biopsji jelita cienkiego.

Czy celiakii można zapobiec?
Jak wskazują badania, bardzo istotne w obniżeniu ryzyka wystąpienia celiakii jest karmienie piersią oraz stosowanie się do zasad wprowadzania do diety niemowląt produktów zawierających gluten. Mitem jest, że produkty glutenowe należy włączyć do diety dziecka jak najpóźniej. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, gluten powinien być stopniowo wprowadzany w 5-6 miesiącu życia dziecka, czyli wcześniej niż to było zalecane jeszcze kilka lat temu. Badania dowodzą, że wcześniejsze wprowadzenie niewielkich ilości glutenu zmniejsza ryzyko zachorowania na celiakię. Dawkę ekspozycyjną wprowadź w zależności od sposobu karmienia noworodka: w 5-tym miesiącu życia – jeśli karmisz piersią i w 6 miesiącu – jeśli dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym. Początkowo przez okres dwóch miesięcy podawaj dziecku raz dziennie 2–3 gramy glutenu (= 1/2 łyżeczki kleiku pszennego lub kaszy manny) w 100 ml posiłku. Przez kolejne dwa miesiące należy podawać zdwojoną dawkę (4–6 gramów). Jeśli nie ma objawów choroby trzewnej, produkty glutenowe możesz uwzględniać w diecie dziecka w większych ilościach. Choć okazuje się, że i po tym okresie ilość glutenu ma znaczenie.

Leczenie, czyli diagnoza i co dalej?
Jeśli u twojego dziecka zdiagnozowano celiakię, pamiętaj, że jedyna skuteczna terapia tej choroby polega na zastosowaniu diety bezglutenowej do końca życia. W przypadku jej konsekwentnego stosowania objawy ustępują, a ryzyko powikłań zmniejsza się. U małych dzieci poprawa następuje na ogół znacznie szybciej, niż u dorosłych. W przypadku wystąpienia objawów niedoborowych, w zależności od potrzeb, zlecana jest suplementacja określonych makroelementów, mikroelementów oraz witamin.

Karmienie piersią dziecka na diecie bezglutenowej
Nie ma potrzeby, abyś karmiąc piersią stosowała dietę bezglutenową, jeśli u twojego dziecka zdiagnozowano celiakię. Owszem, gluten może przenikać do mleka, ale jak wynika z badań, jego ilość w mleku kobiet spożywających gluten jest na poziomie 178 nanogramów na ml (maks. 1200 ng /ml), co zgodnie z definicją produktu bezglutenowego (produkt, w którym zawartość glutenu nie przekracza 2 mg w przeliczeniu na 100 g masy produktu) oznacza, że mleko matki należy do tej grupy produktów.

ABC DIETY BEZGLUTENOWEJ
1. W przypadku dzieci z nietolerancją glutenu, dieta oparta jest o produkty bezglutenowe z umieszczonym na opakowaniu symbolem „przekreślonego kłosa” i/lub napisem „produkt bezglutenowy”.
2. Starannie czytaj etykiety produktów żywnościowych – wszystkie produkty zawierające w swoim składzie białko roślinne, skrobię, stabilizator, mąkę (bez określenia ich pochodzenia) mogą zawierać dodatek glutenu. Unikaj produktów o niejednoznacznie określonym składzie recepturowym.
3. Wiele produktów spożywczych z natury nie zawiera glutenu. Zaliczyć do nich należy mięso, ryby, jajka, warzywa, owoce, mleko i większość produktów mlecznych, ziemniaki oraz wybrane zboża. Te produkty możesz włączyć do diety dziecka. Uważaj jednak na niebezpieczeństwo kontaminacji podczas przygotowywania produktów bezglutenowych.
4. Maluch ze stwierdzoną celiakią może bezpiecznie spożywać mleko matki, a karmiony sztucznie – mleka modyfikowane i kaszki bezglutenowe.
5. Należy wyeliminować z diety dziecka pszenicę, żyto, jęczmień, owies, pszenżyto, orkisz, kamut, bulgur, kus kus oraz wszystkie produkty mączne, wypieki, musli, płatki itd. wytwarzane z tych rodzajów zbóż.
6. Zamiennikami dla powyższych mogą być: ziemniaki, kukurydza, ryż (biały, dziki, brązowy), gryka, proso i tef oraz komosa, tapioka, maniok, sago, sorgo, amarantus, mączka świętojańska.
7. Produkty ryzykowne – gotowe produkty (np. puree ziemniaczane), ryż prażony, chipsy ziemniaczane, owoce suszone, gotowe dania warzywne, budynie i kremy, gotowe napoje mleczne, dania serowe, sery topione, requefort, gotowe dania mięsne, wędliny, gotowe sosy, sosy sojowe, kostki rosołowe, proszek do pieczenia, czekolada, cukierki, lody, kakao, guma do żucia, gotowe napoje – mieszanki do przygotowania frappé, kakao.
8. W razie wątpliwości koniecznie skonsultuj się ze specjalistą. Nie wprowadzaj też diety samodzielnie na podstawie objawów, bez wcześniejszej konsultacji specjalistycznej oraz diagnozy.
***
Tekst: Sylwia Leszczyńska, Dietetyk kliniczny, Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA, www.instytutsanvita.pl