Niektóre dzieci zaczynają mówić wcześnie, inne potrzebują więcej czasu, by opanować tę umiejętność. Ze względu na indywidualne różnice, tempo przyswojenia przez dziecko mowy i języka ojczystego jest różne. Wiele dzieci późno zaczynających mówić „dogania” swoich rówieśników w trzecim roku życia.

Okres przygotowawczy
3-9 m-c życia płodowego
W tym czasie u mającego przyjść na świat dziecka wykształcają się narządy mowne i rozpoczyna się funkcjonowanie niektórych z nich.

Okres melodii
1 rok życia
W tym okresie między pierwszym a trzecim miesiącem życia dziecka pojawia się głużenie. Jest to trening narządów artykulacyjnych wyrażający się wytwarzaniem przypadkowych dźwięków, zwłaszcza gardłowych, tylnojęzykowych: agu, gə, khə, gli, kli, tli, ebw, bwe, a także wibrującego dźwięku przypominającego r. Głużą wszystkie niemowlęta niezależnie od kultury i języka, w którym wyrastają oraz tego, czy dziecko ma prawidłowy, czy uszkodzony narząd słuchu. Ok. 6 miesiąca głużenie zmienia się w gaworzenie – świadome wypowiadanie sylab, jak np.: ma-ma, ta-ta, da-da, e-pa, mem-mem. Jest to trening słuchowy. Dziecko bawi się dźwiękami, czerpiąc radość z ich powtarzania. Nie gaworzą dzieci głuche, zatrzymują się na etapie głużenia. W późniejszym czasie dzieci te milkną. Dlatego, jeśli dziecko nie gaworzy do dziesiątego miesiąca życia, należy poszukać przyczyn takiego stanu, zaczynając od badania słuchu. Nawet niewielkie jego uszkodzenie może zahamować rozwój mowy. Jakiekolwiek wątpliwości powinien rozstrzygnąć audiolog. Pod koniec pierwszego roku życia z maluchem można już nawiązać kontakt słowny. Zaczyna on świadomie powtarzać sylaby. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazaniem odpowiedniej osoby, przedmiotu lub sytuacji prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala, brr, am-am.

Okres wyrazu
1-2 rok życia
Dziecko posługuje się częścią wyrazu, jednym wyrazem lub kilkoma, ale bez stosowania reguł gramatycznych. Poprzez intensywny rozwój ruchowy, maluch poznaje otaczające go środowisko nazywając przedmioty i odkrywając ich cechy. Dziecko rozumie o wiele więcej, niż jest w stanie wypowiedzieć. Komunikuje się z otoczeniem za pomocą wyrazu, ale mowa jest nadal bardzo uproszczona. Czynnikiem różnicującym znaczenie wypowiedzi jest melodia i akcent, później rytm. W miarę rozwoju sprawności artykulacyjnych niemowlę zaczyna posługiwać się głoskami coraz precyzyjniej wymawianymi a także wyrazami dźwiękonaśladowczymi. Dziecko na tym etapie rozwoju wymawia samogłoski ustne: i, y, e, a, o, u oraz kilka spółgłosek: p, b, p’, m, t, d, ń, ś , k’.

Okres zdania
2-3 rok życia
Jest to czas budowania zdań. Początkowo są to zdania proste, złożone z dwóch lub trzech wyrazów, które stopniowo przechodzą w wypowiedzi dłuższe 4–5 wyrazowe. W okresie tym wyłaniają się kategorie gramatyczne. Dziecko nie potrafi jeszcze wypowiadać poprawnie wszystkich głosek. W dalszym ciągu zdarzają się uproszczenia grup spółgłoskowych na początku wyrazu i w środku oraz opuszczenia końcowych głosek, a czasami nawet całych grup.
Dziecko wymawia już wszystkie samogłoski i spółgłoski: p, b, p’, b’, m, m’, f, w, f’, w’, ś, ć, dź, ń, k, g, k’, g’, ch, t, d, n, z, l, l’, ł, j. Niekiedy pojawiają się głoski przedniojęzykowo – zębowe: s, z, c, dz, a nawet przedniojęzykowo – dziąsłowe : sz, ż, cz, dż.

Okres swoistej mowy dziecka
3-7 rok życia
Jest to okres doskonalenia prawidłowej mowy. W wieku 3-4 lat następuje ostateczne utrwalenie głosek przedniojęzykowo – zębowych: s, z, c, dz.
Między 4-6 rokiem życia ustalają się głoski przedniojęzykowo – dziąsłowe sz, ż, cz, dż oraz głoska r. Na początku mogą one być wymawiane zbyt często – jest to tzw. hiperpoprawność, z której dziecko samoczynnie wyrasta.
Wymowa dziecka 6-letniego powinna być poprawna pod względem artykulacyjnym, a rok później taka sama pod względem gramatycznym i składniowym. Prawidłowo ukończony rozwój mowy ma ogromne znaczenie przed rozpoczęciem nauki w szkole. Dzieci z wadami artykulacyjnymi mogą w czytaniu i w pisaniu popełniać podobne błędy, które realizują w mowie spontanicznej.
Jeśli zatem chcemy zapewnić naszemu maluszkowi optymalne warunki do rozwoju jego mowy – mówmy do niego jak najwięcej, spokojnie i wyraźnie. Nie zdrabniajmy i nie przekręcajmy słów! Opisujmy w prosty sposób otaczającą nas rzeczywistość, czy wykonywane wspólnie czynności. Bądźmy cierpliwi i konsekwentni, a przyniesie to oczekiwane rezultaty.

Jeśli jesteś zaniepokojona stanem wymowy twojego dziecka, skontaktuj się z logopedą. Przeprowadzi on wywiad, badanie logopedyczne, postawi diagnozę, ustali program logoterapii, a w razie potrzeby skieruje na niezbędne konsultacje specjalistyczne.
***
Tekst: Barbara Herda, pedagog-logopeda